सम्पत्ति बीमाः जोखिमपूर्ण युगमा आर्थिक सुरक्षाको विश्वसनीय आधार

आजको समय र समग्र परिस्थितिलाई हेर्दा मानव जीवनमा जोखिमको स्वरूप झनझन जटिल बन्दै गएको जगजाहेर छ । प्राकृतिक प्रकोप, दुर्घटना, आगलागी, चोरी वा विद्युतीय गडबडी जस्ता आकस्मिक घटनाहरूले व्यक्तिको जीवनमा मात्र होइन, उसको सम्पत्तिमा पनि गम्भीर असर पु¥याउँछन्÷पु¥याईरहेका छन् । यस्तो अवस्थाबाट जोगिन वा सुरक्षित रहन र त्यसले निम्त्याउन सक्ने आर्थिक संकटलाई न्यून गर्न आजको समयमा सबैभन्दा भरपर्दो उपाय सम्पत्ति बीमा हो ।

सम्पत्ति बीमा, कुनै पनि व्यक्तिको स्वामित्वमा रहेको घर, भवन, स्टोर, मेसिन, सामग्री, वा अन्य भौतिक सम्पत्तिलाई आगलागी, भूकम्प, चट्याङ, बाढी, चोरी, दुर्घटना वा अन्य सम्भावित जोखिमबाट सुरक्षा दिन बीमा कम्पनीसँग गरिने एक वित्तीय सम्झौता हो । सोही सम्झौतामा उल्लेख भए बमोजिम बीमित पक्षले निश्चित बीमाशुल्क कम्पनीलाई बुझाउनु पर्छ, त्यसपछि मात्र कुनै आकस्मिक घटना घट्दा त्यसबाट भएको क्षतिपूर्ति प्राप्त गर्ने सुनिश्चित हुन्छ ।

यस किसिमको बीमा विशेषतः ती सम्पत्तिहरूका लागि अत्यन्त उपयोगी हुन्छ जुन आर्थिक, सामाजिक वा व्यवसायिक दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण छन् । एउटा उद्योगधन्दा होस् या घर, व्यापारिक स्टक वा मेसिनरी—यी मध्ये कुनै एउटा मात्रै नोक्सान भयो भने पनि ठुलो आर्थिक क्षति व्यहोर्नु पर्ने हुन्छ । सम्पत्ति बीमाले यस्तै क्षतिलाई राहत दिने संयन्त्रको रूपमा काम गर्छ ।

बीमा कम्पनीले जारी गर्ने सम्पत्ति बीमालेखमा स्पष्ट रूपमा आगलागीबाट हुने क्षति, चट्याङ वा उच्च भोल्टेजको असर, आँधी, भूकम्प, बाढी, पहिरो, चक्रवात लगायतका प्राकृतिक प्रकोप, गाडी वा अन्य ठोस वस्तुको ठक्करबाट हुने भौतिक क्षति, सामाजिक अशान्ति वा हुलदंगा जस्ता कार्यहरूबाट हुने नोक्सानीलाई समेटिएको हुन्छ । केही बीमा योजनामा आर्किटेक्ट र इञ्जिनियर शुल्क, भत्किएका संरचनाहरू हटाउने खर्च, पुनःनिर्माण सहयोग, तथा नोक्सान मूल्यांकनमा खर्च हुने अन्य सेवा शुल्कसमेत कभर गरिएको हुन्छ ।

बीमा, जोखिमपछि प्राप्त हुने रकमको कुरा मात्र नभई, एक व्यापक व्यवस्थापन प्रणाली पनि हो । जब कुनै उद्योगमा आगलागी हुन्छ वा गोदामको सामान बाढीले बगाउँछ, त्यसबेला तिनको मूल्यांकन गरी बीमा कम्पनीले क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउँछ । यदि क्षति मूल्यको ८५% भन्दा बढी अंश बीमाङ्कमा समेटिएको छ भने अधिकतम बीमाङ्कको आधारमा क्षतिपूर्ति पाउने प्रावधान हुन्छ । साथै, बीमित पक्षले समयमै सम्पत्तिको मूल्यांकन, सही विवरण, र यथासमयमा शुल्क भुक्तानी गरेमा दाबी प्रक्रिया सहज र पारदर्शी हुने व्यवस्था पनि छ ।
अहिले धेरै बीमा कम्पनीहरूले सूचना प्रविधिको माध्यमबाट दाबी प्रक्रिया सहज बनाएका छन् । यद्यपि, बीमा गरिसकेको मात्रैले पर्याप्त हुँदैन—दाबी गर्दा आवश्यक कागजात, प्रमाण र विवरण प्रस्तुत गर्नुपर्ने बाध्यता पनि रहन्छ । यस्ता व्यवस्थाहरूले बीमालाई औपचारिक, विधिसम्मत र निष्पक्ष बनाउने कार्य गर्छन् ।

यहाँ सम्पत्ति बीमाका केही विशिष्ट फाइदाहरू उल्लेख गर्नु सान्दर्भिक होला, जस्तै, धनराशिको ठूलो घाटाबाट जोगिनु, आर्थिक जोखिमको व्यवस्थापन, व्यापारिक निरन्तरता सुनिश्चित गर्नु, वित्तीय सहजीकरणमा सहयोग गर्नु जस्ता पक्षहरू प्रमुख छन् । विशेष गरी बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले ऋण प्रवाह गर्नुपूर्व बीमित सम्पत्तिलाई प्राथमिकतामा राख्ने भएकाले सम्पत्तिको बीमा हुनु ऋण सहजीकरणमा पनि उपयोगी हुन्छ ।

यद्यपि सम्पत्ति बीमाले सबै प्रकारका जोखिमलाई कभरेज गर्दैन । व्यावसायिक घाटा, प्रसिद्धिमा कमी, डाटा नष्ट हुनु, सरकारको कारबाही, आणविक वा जैविक हतियारबाट हुने क्षति, वा युद्धको अवस्था जस्ता परिस्थितिमा बीमा लागू नहुने उल्लेखनीय अपवादहरू पनि छन् । साथै, बीमाङ्क वास्तविक मूल्यभन्दा कम राखिएको अवस्थामा क्षतिपूर्ति पनि समानुपातिक मात्र पाइन्छ ।

यी सबै पक्षलाई ध्यानमा राख्दै बीमा गर्ने बेलामा बीमाका सर्तहरू पढ्नु, मूल्याङ्कन तथ्यगत बनाउनु, सम्पत्तिको प्रकृति खुलाउनु, र नियमित शुल्क भुक्तानी गर्नु अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ । यसो भन्दै गर्दा नेपालमा कुन बीमा कम्पनीमा बीमा गर्ने, कुन विश्वसनीय छ, कुन विवादरहित छ भन्ने कुरा पनि अगाडि आउँछ । ती सबै कुरालाई मध्यनजर गर्दा नेपालमा हिमालयन एभरेष्ट इन्स्योरेन्स लगायतका धेरै बीमा कम्पनीहरु छन् । जसले बीमाको इतिहासमा लामो कालखण्ड बिताइ सकेका छन् त्यसैले यस्ता कम्पनीसँग बीमा गरे फरक पर्दैन । तर त्यसो भन्दैमा कम्पनीलाई आँखा चिम्लेर विश्वास गर्नु भन्दा पनि अध्ययन, विश्लेषण र निरीक्षण गरेर बीमा गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा, सम्पत्ति बीमा आर्थिक सुरक्षाको भरपर्दो माध्यम हो, जसले हाम्रो सम्पत्तिको जोखिमलाई मात्र होइन, त्यससँग गाँसिएको भविष्यको योजना र आत्मविश्वासलाई पनि सुरक्षा दिन्छ । अनिश्चितता र जोखिमको यो युगमा बीमा भनेको केवल विकल्प नभई आवश्यकता हो । स्थायित्व चाहने, सुरक्षामा विश्वास गर्ने र व्यवस्थित जीवनशैली अपनाउने हरेक व्यक्तिले अब सम्पत्ति बीमा अनिवार्य बनाउनुको विकल्प छैन, त्यसैले सम्पत्ति बीमा आर्थिक सुरक्षाको भरपर्दो माध्यम हो ।