‘मेरा गाउँको खड्क्या मन्त्री’ उपन्यासमा जातीय तथा आर्थिक विभेद र चेतना बिस्तारको कथा

कैलाली । आख्यानकार स्वर्गीय गगनसिंह थापाको नवौँ कृति उपन्यास ‘मेरा गाउँको खड्क्या मन्त्री’ एक कार्यक्रमका बीच टीकापुरमा लोकार्पण गरिएको छ ।

पञ्चायती शासन व्यवस्था र प्रजातन्त्र स्थापनाको परिवेशमा गरिबी, उत्पीडित खड्कबहादुर नेपाली र उनकी धर्मपत्नी धौंरी नेपालीलाई मुख्य पात्र बनाएर लेखिएको उपन्यासको लोकार्पण गरिएको हो ।

गगन फाउन्डेसनले प्रकाशन गरेको उपन्यासमा खड्कबहादुर र उनको परिवारलाई भोगेको समस्या, पीडा, दैनिक, जीवनयापनसहित कर्णाली सभ्यताको व्याख्या गरिएको छ ।

लोकार्पण कार्यक्रममा उपन्यासमाथि समीक्षा गर्दै टीकापुर बहुमुखी क्याम्पसका सहप्राध्यापक डाक्टर धनकृष्ण उपाध्यायले आख्यानकार थापाका अन्य कृतिहरू भन्दा यो कृति उत्कृष्ट रहेको दाबी गरे ।

‘जित्नेहरूको इतिहास लेखिने नेपाली साहित्यमा उपन्यासमार्फत आख्यानकार थापाले एक विपन्न परिवार, उसको सङ्घर्ष, प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि पुर्याएको योगदानबारे यतार्थ उजागर गरिएको छ’ डाक्टर उपाध्यायले भने, ‘आम नागरिकको जीवनस्तरमा परिवर्तन ल्याउने गरी व्यवस्था आउनु पर्ने धारणा उपन्यासमा देखिन्छ ।’

चौध अध्याय रहेको उपन्यासले कर्णाली र सुदूरपश्चिम प्रदेशको आञ्चलिकतामा जोड दिएको छ । प्रकाशक गगन फाउन्डेसनका संस्थापक हिक्मत थापाले उपन्यासका मुख्य पात्र नै प्रमुख अतिथि बनाएर लोकार्पण गरिएको बताए । उक्त उपन्यासको बिक्रीबाट हुने सम्पूर्ण रकम खड्कबहादुरको परिवारलाई हस्तान्तरण गर्ने घोषणा गरे ।

‘यो उपन्यासका मुख्य पात्रको जीवन प्रजातन्त्र स्थापनाको लामो समय भइसक्दा समेत ज्युँका त्युँ नै छ, उपन्यासको अन्त्यमा उनको जीवन सुखमय भएको कल्पना उपन्यासकारले गरेका छन्’ कवि समेत रहेका थापाले भने ‘थोरै भए पनि उनलाई राहत पुगोस् भन्नका लागि यो उपन्यासको सम्पूर्ण बिक्री रकम नेपालीको परिवारलाई हस्तान्तरण गर्नेछौँ ।’

कार्यक्रममा दैलेखका दिलिप आचार्यले पुस्तक बिक्रीको १० हजार रुपैयाँ समेत नेपालीको परिवारलाई हस्तान्तरण गरिएको थियो । टीकापुर नगरपालिका वडा नं. १ को सुकुम्बासी बस्तीमा अस्थायी टहरामा बस्दै आएका नेपाली बजार क्षेत्रमा मागेर जीविकोपार्जन गर्दै आइरहेका छन् ।

स्वर्गीय साहित्यकार थापाका सोह्र सौगात (कथा सङ्ग्रह, २०३५), कर्णालीको छेउछाउ (उपन्यास ,२०७१), पुर्खाको चिठ्ठी (उपन्यास ,२०७२),मेरो मधुशाला (उपन्यास, २०७४), उज्ज्वली (लघु उपन्यास, २०७६), महाप्रलय (उपन्यास, २०७७) र मरुभूमिकी महारानी (लघु उपन्यास, २०७७) कृतिहरू प्रकाशित छन् ।

थापाको निधनपछि उनले लेखेको कृति पाठक सामु पुर्याउन छारा हिक्मत थापाले महत्त्वपूर्ण भूमिमा निर्वाह गरेका थिए । छोरा हाल रोजगारीको सिलसिलामा नाइजेरिया छन् । उनी कवि हुन् र उहाँको पनि चिबोकका केटीहरू नामक कविता सङ्ग्रह प्रकाशित छ । थापा गैर आवासीय नेपाली सङ्घ एनआरएनका पूर्व कोषाध्यक्ष समेत हुन।
भूइमान्छेको कथा ‘मेरा गाउँको खडक्या मन्त्री’ तीस र चालिसको दशकको कैलालीको ग्रामीण क्षेत्रको कथा हो । यो पञ्चायतका अन्तिम बर्सहरूमा बदलिँदो सामाजिक संरचना, जातीय र आर्थिक विभेद र चेतनाको बढ्दो बिस्तारको कथा हो ।

नागरिकका रूप मात्र नभई विद्रोह, चेतना र तिनलाई आदर्शका रुपमा स्थापित गर्ने लेखकका पात्र हुन् खडक्या मन्त्री, जो यस उपन्यासका केन्द्र हुन ।

कटासे बजार मात्र हैन, यो कथामा कैलाशदेखि अयोध्या सम्मको कर्णाली सभ्यता फैलिएको छ । थारु, अछामी र हिन्दी भाषाका जनजिब्रोका संवादहरू छन् । हटारु, बसाइँसराई र बम्बैवाला संस्कृति र अर्थतन्त्रको जोडिएको छ, यसका कथाहरूमा । जिमिन्दारी शोषण र सुकुम्बासी व्यथा अनि केन्द्रीकृत पञ्चायती राजका पीडाहरू छन् यसमा ।

खडक्या मन्त्री अहिलेसम्मकै विभेद र लोकतन्त्रले परिवर्तन गर्न नसकेको आर्थिक समृद्धिको दुर्लभ देखिने सपनाको सजीव तस्बिर हो ।